Samostalni istraživač Tijana Stojiljković Rolović, u saradnji sa Ruralnim udruženjem žena „RUŽ“ u periodu od juna do septembra 2022. godine, sprovela je istraživanje na teritoriji opština Rekovac, i izradila preporuke za unapređenje sistema informisanja i sovijalne zaštite.
Koliko su dostupne usluge socijalne zaštite u opštini Rekovac, kakvog su kvaliteta i koliko zaista odgovaraju na potrebe lokalnog stanovništva, pre svega žena – teme su na koje je Istraživanje nastojalo da pruži odgovor. Mapirano je stanje u oblasti lokalnih politika socijalne zaštite i na osnovu toga, po završetku istraživanja, upućena je inicijativa za donošenje javne politike lokalnoj samoupravi.
Opština Rekovac je ruralna poljoprivredna opština IV stepena razvijenosti u kojoj ne postoji važeći dokument javne politike u oblasti socijalne zaštite. Otuda je predmet istraživanja bila dostupnost i kvalitet usluga socijalne zaštite i materijalne podrške ženama sa teritorije Rekovac. Karakteristično za ovu opštinu je izrazita depopulacija; tu žive uglavnom samačka staračka domaćinstva koja su razbacana po selima, usamljena i izolovana. Posebno su žene u riziku od siromaštva, uglavnom su nezaposlene i usmerene na brigu o deci i bolesnim članovima porodice, dok su im glavna primanja materijalna podrška države. Cilj istraživanja je bio da se ukaže na specifične potrebe i društvene probleme seoskih žena, rizike od siromaštva sa kojima se suočavaju i socijalnu isključenost kao posledicu toga, te nedostupnost kvalitetnih usluga socijalne zaštite koje imaju potencijal da utiču na poboljšanje njihovog položaja i unapređenje života. Ovaj cilj je vodio sledećem, a to je donošenje dokumenta javne politike u oblasti socijalne zaštite koji bi doprineo unapređenju položaja žena u ovoj oblasti i ujedno osnažio lokalna udruženja i žene kroz učešće u konsultativnom procesu.
Korišćena je participativna metodologija sa idejom da se ispitanici aktivno uključe kao kreatori u procesu koji je od značaja kako za njihovu dobrobit, tako i za celu zajednicu. Kroz individualne dubinske intervjue sa dobro obaveštenim akterima iz prakse rekonstruisan je proces pružanja usluga i materijalne podrške i sagledana je njihova uloga u tom procesu.
Fokus grupna diskusija je izabrana kao dobar način da bolje razumemo kako se žene osećaju i šta misle o socijalnoj zaštiti, radu službi koje su za to zadužene, zatim koji su glavni problemi sa kojima se suočavaju i koja su moguća rešenja. Metodologija je dopunjena kroz kvantitativne podatke Centra za socijalni rad Rekovac, što je omogućilo šire i celovitije sagledavanje istraživane pojave.
Realizovana su dva individualna dubinska intervjua – sa socijalnom radnicom u Centru za socijalni rad Rekovac i sekretarom Crvenog krsta Rekovac. Održana je fokus grupna diskusija sa 10 žena sa teritorije opštine Rekovac – različitih su godina, zaposlene i nezaposlene, domaćice, zaposlene u poljoprivredi, samohrane majke, majke dece sa invaliditetom, dece sa retkim i neizlečivim bolestima, Romkinje. Neke od njih su koristile usluge socijalne zaštite i materijalnu podršku, dok druge nisu. Tako da smo, s jedne strane, posmatrali kvalitet i dostupnost usluga iz perspektive korisnica, ali, s druge strane, i informisanost žena koje nisu korisnice o dostupnim uslugama i podršci.
Depopulacija i usamljenost
Kada su u pitanju glavni nalazi, osnovni problemi sa kojima se opština suočava su demografsko urušavanje, usamljenost i zanemarenost stanovništva u selima, kao i nerazvijenost i nedostupnost usluga socijalne zaštite. S obzirom na brojna staračka samačka domaćinstva, među kojima su uglavnom žene, i to često bez zdravstvene zaštite, najpotrebnija usluga na lokalu je pomoć u kući. Domaćinstva bez zdravstvene zaštite su ona koja se bave poljoprivredom i nemaju pravo na penziju.
Nerazvijene usluge
Socijalna zaštita je uglavnom usmerena na materijalnu podršku koju pružaju opština i Centar za socijalni rad, ali i Crveni krst Rekovac kao jedan od važnih aktera u oblasti socijalne zaštite. Od usluga socijalne zaštite, povremeno i samo u određenim selima, bila je dostupna usluga pomoći u kući, zatim personalna asistencija, kao i porodični smeštaj i smeštaj u Gerontološki centar preko CSR. Nema razvijenih usluga socijalne zaštite, iako je potreba za njima velika, pre svega za uslugom pomoć u kući, kao i uslugama za decu i osobe sa invaliditetom.
Imovina kao prepreka
Za žene najveći problem predstavlja prenos imovine na njih, kao i primanja drugih članova domaćinstva koja su ovde uglavnom višegeneracijska, što ih onemogućava da koriste materijalnu podršku države. Kao moguće rešenje za ovaj problem navode izmenu zakona. Oni koji imaju imovinu često ne mogu da je obrađuju zbog svog zdravstvenog stanja, niti da je otuđe jer je čuvaju za nekoga od potomaka.
Glavni problemi
Generalno gledano, glavni problemi zajednice su siromaštvo, nezaposlenost, nedostupnost usluga socijalne zaštite i zdravstvenih usluga, nedovoljna informisanog korisnika, kriterijumi i izbor adekvatnog pružaoca usluga socijalne zaštite, nedostatak ljudskih resursa u institucijama zaduženim za oblast socijalne zaštite, kao i kontinuitet u pružanju usluga, odnosno to što nema održivosti usluga. Za žene je glavni problem siromaštvo i preopterećenost brigom o zavisnim članovima domaćinstva – deci i bolesnim članovima porodice, s tim da je sve više dece sa retkim bolestima i invaliditetom na ovoj teritoriji.
Preporuke
Glavne preporuke proizašle iz diskusije sa lokalnim akterima su:
- da se unapredi sistem informisanja o socijalnoj zaštiti u zajednici putem jedne internet stranice ili oglasne table,
- da se povećaju materijalna davanja, uvedu nove usluge među kojima je prioritet usluga pomoć u kući, ali i dobrosusedska pomoć koja podrazumeva socijalni kontakt između usamljenih starih ljudi u selima,
- da se osnuje udruženje za osobe sa invaliditetom – jer broj ovih osoba i posebno dece sa invaliditetom raste u opštini iz godine u godinu
- razvijanje usluge dobrosusedske pomoći, gde treba da se odredi osoba u svakom selu koja bi brinula o starim ljudima
- osnivanje Ruralnog razvojnog centra za razvoj socijalnog preduzetništva koji bi se bavio ruralnim razvojem i okupljao ljude iz okolnih sela.
Podstaknuti rezultatima istraživanja, Udruženje RUŽ je organizovalo edukativne radionice na temu očuvanja mentalnog zdravlja kod onkoloških pacijenata i uticaja mentalnog zdravlja na razvoj bolesti.
Inicijativa za donošenje javne politike
Po završetku istraživanja Udruženje RUŽ je dana 16. decembra 2022. godine organizovalo predstavljanje glavnih nalaza za lokalne aktere – Crveni krst Rekovac, Centar za socijalni rad Rekovac, Centar za socijalni rad Jagodina, Kancelariju za mlade Rekovac, Zdravstveni centar – Dom zdravlja Rekovac, Udruženje Slatki Zalogaj Rekovac i Kulturni centar Rekovac.
Nakon toga, Udruženje je predalo lokalnoj samoupravi inicijativu za donošenje javne politike – Programa razvoja socijalne zaštite koji je u skladu sa Zakonom o socijalnoj zaštiti kojim je predviđeno da svaka lokalna samouprava ima ovakav dokument. Programom bi se odredili prioriteti u oblasti socijalne zaštite i rasporedili oskudni resursi u skladu sa potrebama ove devastirane lokalne zajednice. Uz inicijativu, Udruženje RUŽ je kao prilog predalo i celokupno istraživanje.